Η μέρα που τελείωσε ο κόσμος…

Εισαγωγή

Σήμερα σκέφτηκα, εν όψει Χριστουγέννων, να γράψω κάποιες σκέψεις για το τέλος του κόσμου. Τώρα θα αναρωτιέστε φυσικά τι σχέση έχει το τέλος του κόσμου με τα Χριστούγεννα. Τα Χριστούγεννα, θα μου πείτε, δεν είναι το τέλος του κόσμου αλλά μια χαρούμενη γιορτή που μας γεμίζει ελπίδα, μας ενώνει, μας κάνει αγαπημένους, κτλ. Αντίθετα, το τέλος του κόσμου είναι μια έννοια αρνητική, μακάβρια. Κι έχετε απόλυτο δίκιο, επειδή συνήθως όταν σκεφτόμαστε το τέλος του κόσμου, σκεφτόμαστε μαζικές καταστροφές, τη διάλυση του σύμπαντος, φωτιά, τσουνάμι κι οτιδήποτε άλλο τρομακτικό φαινόμενο μπορεί κανείς να φανταστεί.

Δεν είναι λίγες οι ταινίες που έχουν γυριστεί για το τέλος τους κόσμου. Ένας μετεωρίτης που μας απειλεί, ένας πυρηνικός πόλεμος που ισοπεδώνει τα πάντα, ακόμα και εξωγήινοι που έρχονται ενάντιά μας και εξουδετερώνουν την ανθρώπινη φυλή. Όλες αυτές οι ταινίες δεν είναι τίποτ’ άλλο από ανθρώπινες ανησυχίες ότι κάποια στιγμή όλα όσα ζούμε θα έρθουν στο τέλος τους. Κι έτσι οι άνθρωποι φαντάζονται διάφορα σενάρια για το πώς θα γίνει αυτό.

Αυτά, όμως, δεν είναι απλά σενάρια επιστημονικής φαντασίας, αλλά επιβεβαιώνονται και από επιστήμονες. Πρόσφατα ο διάσημος θεωρητικός φυσικός Stephen Hawking προσπάθησε να υπολογίσει πόσα περίπου χρόνια περισσεύουν στον πλανήτη μας προτού φτάσει στο τέλος του και κατέληξε ότι μας μένουν περίπου χίλια χρόνια. Με τον ρυθμό που πάμε η καταστροφή είναι σίγουρη και επικείμενη και για να επιβιώσει το ανθρώπινο γένος μας ενθαρρύνει να φύγουμε από τον πλανήτη και να βρούμε κατοικία στο διάστημα.[1]

Ο Ερχομός του Χριστού ως Τέλος του Κόσμου

Ο λόγος που γράφω για το τέλος του κόσμου σήμερα αντί για τη φάτνη, τους ποιμένες και τους αγγέλους δεν είναι για να σας τρομάξω. Θέλω να αναλογιστώ μια διάσταση των Χριστουγέννων που η ίδια η Καινή Διαθήκη φέρνει στην προσοχή μας.

Οι Γραφές κατανοούν τη γέννηση του Χριστού στον κόσμο μας ως το τέλος του κόσμου. Ο απόστολος Παύλος μας λέει ότι ο ερχομός του Χριστού στη γη σηματοδοτεί την ολοκλήρωσή του κόσμου: «ὅτε δὲ ἦλθεν τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ» (Προς Γαλάτας 4:4α). Η παρουσία του Χριστού στη γη δηλώνει ότι ο χρόνος έφτασε στο πλήρωμά του. Αλλού πάλι μας λέει «τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονεν καινά» (Β΄ Προς Κορινθίους 5:17β) και ακόμα λέει στους πιστούς Κορίνθιους ότι αυτοί είναι εκείνοι «εἰς οὓς τὰ τέλη τῶν αἰώνων κατήντησεν» (Α΄ Κορ 10:11). Μα πώς γίνεται αυτό;

Αυτή είναι μια περίεργη ιδέα γιατί, όπως είπαμε, όλοι μας σκεφτόμαστε ότι το τέλος του κόσμου είναι κάτι που συμβαίνει στο τέλος της ιστορίας. Είναι, δηλαδή, το τελευταίο ιστορικό συμβάν του κόσμου μας. Δεν συνεχίζεται η ζωή μετά απ’ το τέλος του κόσμου, αλλιώς δεν θα ήταν το τέλος, σωστά; Πώς γίνεται, λοιπόν, ο ερχομός του Χριστού πριν 2000 χρόνια να είναι το τέλος του κόσμου;

Το Τέλος του Κόσμου Πρέπει να Φανερώνει τον Σκοπό του

Η εικόνα που έχουν οι άνθρωποι σήμερα για το τέλος του κόσμου, με όλα αυτά τα σενάρια καταστροφής που αναφέραμε, αφήνει μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια έξω. Δεν μας λένε κατά πόσο ο κόσμος θα έχει εκπληρώσει τον σκοπό του όταν θα φτάσει στο τέλος του. Είναι γνωστό ότι η λέξη «τέλος» δεν σημαίνει απλά τέρμα αλλά σημαίνει και «σκοπός». Όταν κάτι κλείσει τον κύκλο του, όταν ολοκληρώνεται, πάει να πει ότι έχει εκπληρώσει και τον σκοπό του.

Όταν, όμως, κάτι διακοπεί απότομα χωρίς να προλάβει να ζήσει, να συνεισφέρει κάτι, να εκπληρώσει τον σκοπό του μας φαίνεται τελείως αφύσικο, ακόμα και ανήθικο. Μας ενοχλεί αφάνταστα ο θάνατος ενός παιδιού πριν το κλείσιμο της ζωής του στα γηρατειά επειδή μοιάζει ο θάνατος να του αρπάζει τον σκοπό της ζωής του, μοιάζει να του κλέβει το νόημά της, μας αφήνει με μια αίσθηση ματαιότητας. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι τελείωσε μια τέτοια ζωή γιατί παρόλο που διακόπηκε δεν είναι το ίδιο με το να πω ότι έφτασε στο τέλος της. Όταν διακόπτεται τόσο βίαια, νιώθω ότι δεν εκπλήρωσε τον σκοπό της.

Αυτή τη διάσταση της ολοκλήρωσης σκοπού δεν τη βλέπουμε πουθενά στα σενάρια καταστροφής του κόσμου μας που κάθε λίγο και λιγάκι φτάνουν στους κινηματογράφους μας. Η καταστροφή σ’ αυτά τα σενάρια είναι συνήθως ανεξήγητη και το τέλος παραμένει πάντοτε πέραν της ανθρώπινης ορατότητας. Όλα τα σενάρια διακοπής του κόσμου, μας αφήνουν με ένα μεγάλο κενό, μας γεμίζουν με μια αίσθηση ματαιότητας, έλλειψης σκοπού και νοήματος για τον κόσμο.

Εάν ο σκοπός του κόσμου μας είναι να φανερωθεί στο τέλος της ιστορίας, τότε δεν θα είναι ποτέ προσβάσιμος στον άνθρωπο, ούτε θα μπορούσε ποτέ ο άνθρωπος να συμμετέχει συνειδητά σ’ αυτόν τον σκοπό. Ο άνθρωπος θα έχει τελειώσει. Μέχρι να έρθει εκείνο το τέλος, ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να παλεύει με εικασίες για να βρει το νόημα της ύπαρξης. Υπό μίαν έννοια, η ανάγκη μας να βρούμε τον σκοπό μας, τον σκοπό του κόσμου μας, το νόημα της ύπαρξής μας είναι ουσιαστικά η απαίτηση να γνωρίσουμε, να βιώσουμε το «τέλος» το κόσμου πριν το τέλος του κόσμου. Θέλουμε να ξέρουμε από τώρα που καταλήγουν όλα, προτού καταλήξουν.

Η Κοινοποίηση του Σκοπού πριν το Τέλος

Για τους πρώτους Χριστιανούς ισχύει ακριβώς αυτό. Ο θεολόγος Rudolf Bultmann το συλλαμβάνει με ακρίβεια υποστηρίζοντας ότι η γέννηση του Ιησού, ο ερχομός του Χριστού στον κόσμο μας φέρνει το τέλος του κόσμου εντός της ιστορίας, στη μέση της ιστορίας, στο κέντρο της.

Για τον Χριστιανό, το τέλος του κόσμου δεν είναι εκείνο το συμβάν που θα φέρει τον ορατό κόσμο στο τέλος του με μια κοσμική καταστροφή. Μια τελική καταστροφή δεν μπορεί να βάλει τον επίλογο στον κόσμο μας. Δεν μπορεί να καθορίσει μια τελική καταστροφή τι πράγμα ήταν τούτο που τελείωσε. Ο θάνατος δεν μπορεί να μας διδάξει τίποτα για τη ζωή μας. Ο σκοπός του κόσμου πρέπει να κοινοποιηθεί στον άνθρωπο προτού φτάσει στο τέλος του. Η ανθρωπότητα πρέπει να δει μέσα στην ιστορία ποιο είναι το νόημά της.

Πώς θα θέλαμε να είναι το τέλος; Αυτό είναι γενικά εύκολο να το δούμε μόνο και μόνο αν κοιτάξουμε τη λογοτεχνία του κόσμου μας. Όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο περιμένουμε ότι στο τέλος θα επιλυθεί το πρόβλημα, θα ξεκαθαριστεί το μυστήριο, οι άνθρωποι που χωρίστηκαν θα επανενωθούν, αυτοί που αδικήθηκαν θα δικαιωθούν, το καλό θα υπερνικήσει το κακό. Δείτε, για παράδειγμα, πώς τελειώνουν όλες οι ελληνικές ταινίες. Καταλήγουν όλες σ’ ένα γάμο. Στην ένωση δύο ανθρώπων και ουσιαστικά στο ξεκίνημα μιας νέας οικογένειας, μιας νέας ζωής.

Αντίθετα, όταν το τέλος μιας ιστορίας αφήνει θέματα ανοιχτά και ανεπίλυτα μας ενοχλεί (ασχέτως αν στην εποχή μας ο κόσμος αρχίζει να συμβιβάζεται με την απουσία του happy ending). Συνήθως, θέλουμε μια σωστή κατάληξη αλλιώς νιώθουμε ένα τεράστιο έλλειμα. Το ίδιο και για τον κόσμο. Θα κλείσει η ιστορία έτσι, με τόσες αδικίες, με τόσο αιματοκύλισμα; Τι γίνεται με τη δικαιοσύνη; Τι γίνεται με όλη την ομορφιά που καταστράφηκε; Δεν γίνεται να τελειώσει αυτός ο κόσμος χωρίς να δοθεί απάντηση σ’ αυτά. Μια λύση.

Οι Ιουδαίοι της εποχής του Χριστού δεν αποσιωπούσαν αυτό το αίτημα, δεν συμφιλιώθηκαν με το κακό και την αδικία. Ο κόσμος δεν θα τελειώσει έτσι. Το τέλος πρέπει να εκπληρώσει τις προσδοκίες μας. Να κυριαρχήσει η δικαιοσύνη και η ειρήνη, να συμφιλιωθούμε, να συγχωρεθούμε. Να μας αφήσει επιτέλους ο θάνατος να ζήσουμε, χωρίς φθορά, δάκρυ και πόνο. Ο Θεός στο τέλος του κόσμου θα φέρει αποκατάσταση, θα κάνει τα πάντα νέα, θα φέρει ανάσταση (και όποιος έχασε παιδί γνωρίζει ότι οποιαδήποτε άλλη παρηγοριά είναι κοροϊδία, μόνο η ανάσταση είναι η πρέπουσα δικαιοσύνη). Οι Ιουδαίοι δεν περίμεναν τίποτα λιγότερο.

Αν και υπήρχαν τμήματα του ιουδαϊσμού που θεωρούσαν ότι μπορεί κανείς να φέρει το τέλος του κόσμου μέσω της υπακοής στην Τορά του Μωυσή και της εμμονής στην καθαρότητα, ο ερχομός του Χριστού διδάσκει κάτι άλλο. Διδάσκει ότι το τέλος του κόσμου πρέπει να έρθει απ’ έξω απ’ τον κόσμο μας. Το νόημα του κόσμου θα δοθεί απ’ έξω.

Με τον ερχομό του ο Χριστός ξεκινά να διακηρύττει ως παρόντα, πράγματα και καταστάσεις τις οποίες οι άνθρωποι πρόσμεναν ότι θα λάβουν χώρα στο τέλος της ιστορίας. Με το που γεννιέται ο Χριστός και τον πηγαίνει η μητέρα του στον ναό, συναντάμε τη μεγάλη μορφή του Συμεών που βρισκόταν στον ναό. Παίρνει το βρέφος στην αγκαλιά του και λέει: «νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμά σου ἐν εἰρήνῃ· ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ» (Κατά Λουκάν 2:29-32). Άσε με τώρα να πεθάνω γιατί είδα τώρα, στο παρόν, τη σωτηρία του κόσμου. Ο Συμεών αναγνώρισε, από τη γέννηση του Ιησού ακόμα, ότι αυτός ήταν το τέλος, η εκπλήρωση όλων όσων περίμεναν: η σωτηρία και ο φωτισμός κάθε έθνους.

Επομένως, ο Χριστός φέρνει το τέλος εντός της ιστορίας και όχι στη λήξη της ιστορίας, αλλά ταυτόχρονα επαναπροσδιορίζει το τέλος. Μας λέει ουσιαστικά ότι το τέλος δεν είναι ο θάνατός σου και η καταστροφή σου. Το τέλος είναι όλα αυτά που ελπίζεις ότι θα έρθουν, συχνά αυτά που δεν τολμάς να πιστέψεις ότι θα έρθουν γιατί όσοι σου τα υποσχέθηκαν σε απογοήτευσαν. Το τέλος Είμαι Εγώ ο Ίδιος, Αυτός που μπορεί να τα εκπληρώσει. Το τέλος ξεκίνησε με τη γέννησή του, τη ζωή του, τον θάνατό του και την ανάστασή του. Το τέλος είναι μια καινούργια αρχή μαζί του!

Σ’ εκείνη την καημένη τη Μάρθα που έκλεγε στο μνήμα του αδελφού της του Λάζαρου λέει: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή· ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ κἂν ἀποθάνῃ ζήσεται» (Ιωάν 11:25). Αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος εμπιστευθεί τη ζωή του στον Χριστό δεν θα ξαναρρωστήσει και δεν θα πεθάνει. Σημαίνει ότι θα περάσει μέσα απ’ την αρρώστια με τον Χριστό, θα περάσει μέσα από τον θάνατο κρατώντας το χέρι αυτού που είναι η ίδια η ζωή. Ακόμα κι αν πεθάνει θα ζήσει μαζί του. Το τέλος του κόσμου δεν βάζει τέλος στον κόσμο. Ο θάνατος έχασε την εξουσία που είχε να βάζει τέλος στη ζωή. Δεν έχει πια τον τελευταίο λόγο.

Στεκόμαστε ξανά, ακόμα μια χρονιά, ενώπιον μιας γέννησης, ενώπιον του τέλους του παλαιού κόσμου. Ένας από τους Χριστουγεννιάτικους ύμνους που ψάλλουμε στα αγγλικά, το O Holy Night, λέει σε έναν στίχο του «φανερώθηκε αυτός κι η ψυχή κατάλαβε την αξία της» (“Till he appeared and the soul felt its worth.”). Κι αυτό έχει διπλή έννοια. Από τη μία, φανερώθηκε ένας τέλειος άνθρωπος που έζησε χωρίς ψεγάδι, με άπειρη καλοσύνη σ’ αυτή τη γη και καταλάβαμε ότι μπροστά σ’ αυτόν δεν είμαστε τίποτα! Ταυτόχρονα φανερώθηκε ένας Θεός που άφησε τα πάντα για να γεννηθεί στη βρώμικη μας γη, να πεθάνει και να αναστηθεί για χάρη μας και τότε καταλάβαμε ότι είμαστε τα πάντα γι Αυτόν! Τι άλλο έμεινε να δεις; Δεν επιφυλάσσει καμία έκπληξη το μέλλον, αφού το πλήρωμα του χρόνου έφτασε, ήρθε στη γη και είδαμε το τέλος του κόσμου, είδαμε ποιος είναι, είδαμε ποιοι είμαστε. Στη δική του ιστορία αντιληφθήκαμε την ιστορία του κόσμου μας, απ’ την αρχή μέχρι το τέλος.

Επίλογος

Γιατί όμως χρειαζόταν ο άνθρωπος να δει το τέλος εντός της ιστορίας; Γιατί έπρεπε να δούμε το μέλλον του κόσμου μας ζωντανό ανάμεσά μας στο παρόν; Είναι απαραίτητο να γνωρίζεις προς τα που βαδίζεις και με ποιον. Το τέλος του κόσμου ήρθε ως πρόσωπο και εάν το μέλλον ξεκίνησε ήδη, εμφανιζόμενο μπροστά μας ως πρόσωπο, τότε δεν πηγαίνεις προς το άγνωστο. Σχετίζεσαι με την ιστορία διαδραστικά, στο πλαίσιο προσωπικής σχέσης, με αγάπη και ηθική ευθύνη απέναντι σ’ ένα πρόσωπο. Ακόμα και η πιο απλή καθημερινή σου πράξη και σκέψη δεν είναι μια αόριστη ιστορική ενέργεια αλλά τρόπος σχέσης μ’ ένα πρόσωπο, ακόμα και σε στιγμές απουσίας ανθρώπινων προσώπων, εν τω κρυπτώ. Είσαι ο «εν Χριστώ» άνθρωπος, όχι απλά ο Έλληνας πολίτης, ο ψηφοφόρος, ο καταναλωτής. Ο ζωντανός Χριστός στέκεται πάντοτε μπροστά σου.

Κάποιοι θεωρούν ότι ο ερχομός του τέλους σημαίνει την παραίτηση του ανθρώπου από κάθε προσπάθεια επένδυσης, ανάληψης ευθύνης και ενεργής δράσης στον κόσμο μας και πράγματι σε πολλές περιπτώσεις χριστιανικές ομάδες ερμήνευσαν τον ερχομό του Χριστού κατ’ αυτόν τον τρόπο. Το αντίθετο, όμως, ισχύει. Έχοντας δει το τέλος του κόσμου, αποκτά κανείς έναν νέο τρόπο με τον οποίο να «είναι» εντός κόσμου. Δεν είμαι εντός του κόσμου με τη ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος θα παράγει την επερχόμενη νέα εποχή (βλ. Φουκουγιάμα). Μια τέτοια περίπτωση καθιστά εχθρό μου και αντικείμενο προς εξόντωση αυτόν που δεν συμμορφώνεται με τις ιδέες και το πρόγραμμά μου. Η εξόντωση, η δαιμονοποίηση ή πιο πρόσφατα, η «ηλιθιοποίηση» των υποστηρικτών μιας άλλης άποψης (για το οποίο ένοχοι είναι κυρίως οι πιο «καλλιεργημένοι» εξ’ ημών) είναι απαραίτητες μέθοδοι για την επιβολή του δικού μου προγράμματος. Το ανθρώπινο πρόγραμμα θα παράγει αναπόφευκτα αναλώσιμους, περιττούς ανθρώπους, ή απλά θα αγνοήσει την ύπαρξή τους.

Το τέλος του κόσμου, λοιπόν, δεν είναι κάτι στο οποίο σπεύδω να φτάσω. Είναι ήδη πίσω μου, έχει ξεκινήσει και το είδα. Είναι το τέλος που έχει ήδη αρχίσει και που τώρα προσμένω να εκπληρωθεί, όχι αυτό που θα παραγάγω εγώ στο μέλλον. Δεν είναι το όραμα του μέλλοντος. Είναι η συνταύτιση με αυτό που έγινε, είναι γιορτή για αυτό που εγκαινιάστηκε, είναι χαρμόσυνο άγγελμα μιας πραγματικότητας που είναι ήδη εδώ και διεκδικεί τους πιστούς της υπηκόους. Είναι η κλήση να σαρκώσω τώρα το μέλλον που ήδη είδα να σαρκώνεται ιστορικά στο παρελθόν, «επί Ποντίου Πιλάτου».

Η κλήση, λοιπόν, δεν είναι να συνταχθώ με άλλους για την κατασκευή του τέλους. Η κλήση είναι «ακολούθει μοι». Πάρε αποφασιστική θέση σ’ αυτό το σταυροδρόμι των δύο αιώνων. Θα παραμείνεις με τον παλαιό κόσμο (και τα μέσα του) που έχει ήδη κριθεί και έχει ήδη τελειώσει ή θα πεις το μεγάλο ναι στον νέο κόσμο του Χριστού, σ’ αυτόν που είναι η ίδια η ζωή; Ο Ων είναι ο Ερχόμενος, αλλά ο Ερχόμενος δεν είναι άλλος από τον Ην.

«Ἐγὼ εἶμαι ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωη» (Ιωάν 14:6)

«Ἐγὼ εἶμαι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή· ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, καὶ ἄν ἀποθάνῃ, θέλει ζήσει» (Ιωάν 11:25)

[1] http://www.natureworldnews.com/articles/32343/20161119/stephen-hawking-1000-years-before-end-earth-urges-humans-go.htm