«Καὶ ἄλλους μὲν ἐλεεῖτε, κάμνοντες διάκρισιν» (Βάμβας). Συχνά βλέπω να χρησιμοποιείται το χωρίο 1:22 από την επιστολή του Ιούδα για να προτρέψει την προσεκτική, τη σοφή και φρόνιμη ελεημοσύνη η οποία χαρακτηρίζεται από «διάκριση» προς αυτούς που έχουν ανάγκη αφότου έχουν εξακριβωθεί τα κίνητρα του αιτούντα. Κάποιοι χρησιμοποιούν το συγκεκριμένο χωρίο και σε ένα γενικότερο, εθνικό επίπεδο για να ορίσουν πως θα έπρεπε να είναι και η αντιμετώπιση μεταναστών, για παράδειγμα. Να διακρίνονται πρώτα οι νόμιμοι απ’ τους παράνομους, τα κίνητρα όσων ζητούν στέγη και φαγητό και έπειτα να ακολουθεί η παροχή «ελέους». Αυτή η κατανόηση συνήθως προκύπτει από τη μετάφραση του Βάμβα. Αλλά και στη Νέα μετάφραση της Βιβλικής Εταιρίας, τα πράγματα δεν αλλάζουν και πολύ. Η ιδέα παραμένει η ίδια: «Άλλους να τους ελεείτε με διάκριση.» Το νόημα του κειμένου θεωρείται ξεκάθαρο: μην κάνετε αυθαίρετα ελεημοσύνη, αλλά με διάκριση. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι τόσο απλά. Οι αναγνώστες που γνωρίζουν αγγλικά θα εκπλαγούν από το γεγονός ότι στις πλείστες και σοβαρότερες μεταφράσεις, το νόημα του εδαφίου είναι τελείως διαφορετικό απ’ αυτό που διαφαίνεται στις ελληνικές μεταφράσεις (τις παραθέτω στα ελληνικά):
- New American Standard: Και να κάνετε έλεος σε κάποιους που αμφιβάλλουν.
- English Standard Version: Και να κάνετε έλεος σε όσους αμφιβάλλουν.
- New English Translation: Και να κάνετε έλεος σε όσους αμφιταλαντεύονται.
- New International Version: Να είστε ελεήμονες σ’ αυτούς που αμφιβάλλουν.
- New Living Translation: Και πρέπει να δείχνετε έλεος σε όσους η πίστη τους αμφιταλαντεύεται.
- New Revised Standard Version: Και να κάνετε έλεος σε κάποιους που αμφιταλαντεύονται.
Βλέπουμε ότι όλες οι παραπάνω αγγλικές μεταφράσεις παρουσιάζουν μια τελείως διαφορετική εικόνα του εδαφίου η οποία θα πρέπει τουλάχιστον να μας προβληματίσει και να μας ωθήσει προς περαιτέρω έρευνα. Πώς προέκυψε το νόημα που δίνουν οι αγγλικές μεταφράσεις; Για να μεταφράσουν μ’ αυτόν τον τρόπο θα πρέπει να έχουν διαβάσει στο χωρίο 1:22 της επιστολής του Ιούδα «ἐλεᾶτε διακρινομένους», όπου οι διακρινομένοι είναι οι παραλήπτες του ελέους, και η έννοια της λέξης είναι «αυτοί που αμφιβάλλουν, αμφιταλαντεύονται». Αυτή η έννοια είναι κοινή στην Καινή Διαθήκη και τη συναντάμε σε χωρία όπως Ματθ 21:21, Ρωμ 4:20, Ιάκ 1:6 και ίσως Πραξ 10:20. Επομένως, οι αγγλικές μεταφράσεις διατηρούν την προστακτική ἐλεᾶτε ή ἐλεεῖτε μαζί με τη μετοχή στην αιτιατική, η οποία προσδιορίζει την ομάδα των ανθρώπων που πρέπει να ελεηθεί. Πού βρήκαν, λοιπόν, οι αγγλικές μεταφράσεις αυτή την φράση στο αρχαίο κείμενο και το μετέφρασαν έτσι; Την φαντάστηκαν; Ποιος έχει τελικά δίκαιο, η μετάφραση του Βάμβα και της Βιβλικής Εταιρίας ή οι αγγλικές που είδαμε;
Πράγματι, οι αγγλικές μεταφράσεις δεν φαντάστηκαν ένα τέτοιο κείμενο αλλά το βρήκαν στα αρχαιότερα χειρόγραφα της επιστολής του Ιούδα (Πάπυρος 72 [3ος-4ος αιώνας], Σιναϊτικός Κώδικας [4ος αιώνας], Κώδικας Βατικανού [4ος αιώνας], Παλίμψηστο Εφραίμ [5ος αιώνας], κ.α.)[1].
Πώς εξηγείται τώρα η μετάφραση του Νεόφυτου Βάμβα και της Βιβλικής Εταιρίας; Ούτε αυτοί φαντάστηκαν το δικό τους κείμενο. Οι δύο αυτές μεταφράσεις, όπως και η μετάφραση King James, είναι βασισμένες σε μεταγενέστερα χειρόγραφα τα οποία ακολουθούνται από το Textus Receptus (το κείμενο του Έρασμου). Το κείμενο που μεταφράζουν έχει ως εξής: «Καὶ οὓς μὲν ἐλεεῖτε διακρινόμενοι». Σ’ αυτή την περίπτωση η μετοχή «διακρινόμενοι» δεν προσδιορίζει τους παραλήπτες του ελέους αλλά καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ελεήσουν αυτοί που καλούνται να πράξουν έλεος. Η μετοχή χαρακτηρίζει το υποκείμενο της προστακτικής ἐλεεῖτε ή ἐλεᾶτε.
Αυτή που σας περιέγραψα είναι μια υπεραπλουστευμένη εικόνα των χειρογράφων και των διαφορών που υπάρχουν στο συγκεκριμένο χωρίο. Θα χρειαζόμασταν πολλές σελίδες για να μελετήσουμε κάθε λέξη και να αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους φθάρηκε το κείμενο μέσα στους αιώνες. Αυτές οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα χειρόγραφα, συνήθως προδίδουν τη δυσκολία κατανόησης του συγκεκριμένου χωρίου από πολλούς αντιγραφείς και μεταφραστές οι οποίοι προσθέτουν λεξούλες, συχνά επεξηγηματικές, για να διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα τι πιθανότατα εννοούσε ο συγγραφέας, ή μάλλον, τι θεωρούσαν αυτοί πως εννοούσε.
Παρόλο που διαφωνώ με τη μετάφραση του Βάμβα και της Βιβλικής Εταιρίας, δεν είμαι απόλυτα σίγουρη ούτε για την απόδοση των αγγλικών μεταφράσεων. Η λέξη «διακρινόμενοι» είναι πολυσήμαντη και θα πρέπει να ερευνηθεί η έννοιά της ξεκινώντας από το ίδιο το κείμενο του Ιούδα. Σε ένα ακόμα σημείο βλέπουμε την ίδια λέξη στην επιστολή, στο 1:9, όπου ο αρχάγγελος Μιχαήλ λέγεται ότι «διακρινόμενος διελέγετο» με τον διάβολο για το σώμα του Μωυσή. Εδώ η έννοια του «διακρινόμενος» είναι «αυτός που διαφωνεί, φιλονικεί, διαλέγεται» (βλ. Πραξ 11:2). Δεν είναι τελείως απίθανο ο συγγραφέας να χρησιμοποίησε την ίδια λέξη στην επιστολή του εννοώντας δύο διαφορετικές έννοιες, αλλά νομίζω ότι οι πιθανότητες να διατήρησε την ίδια έννοια στο μυαλό του είναι περισσότερες. Αυτό θα σήμαινε ότι αν αναθεωρούσαμε τη μετάφραση του 1:22 θα λέγαμε, «και να κάνετε έλεος σε όσους διαφωνούν/φιλονικούν». Τι θα σήμαινε αυτή η παραίνεση; Γιατί να κάνουν έλεος ακόμα και σ’ αυτούς που διαφωνούν ή φιλονικούν; Η απάντηση βρίσκεται στο προηγούμενο χωρίο (1:21). Επειδή οι ίδιοι προσδοκούν το μελλοντικό έλεος από τον Ιησού Χριστό για την αιώνια ζωή, την αναστημένη ζωή της επερχομένης παρουσίας. Αυτό που οι ίδιοι πρόκειται να λάβουν πρέπει τώρα να το δώσουν, στο παρόν, σε άλλους. Ακόμα, επειδή η αλήθεια είναι ότι μόνο ο Χριστός είναι ικανός να φυλάξει τους δικούς Του άπταιστους (1:24), όχι αυτοί. Αυτοί ας ελεήσουν αν περιμένουν κι οι ίδιοι να ελεηθούν….
Το ευκολότερο για την κοινότητα στην οποία γράφει ο Ιούδας θα ήταν να απορρίψουν αυτούς που διαφέρουν, αλλά αυτό θα τους έβαζε στην ίδια κατηγορία με τους ασεβείς που απορρίπτουν τη δόξα του Θεού. Το παράδειγμα προς μίμηση είναι ο αρχάγγελος Μιχαήλ που παρόλο που «διακρινόταν» με τον ίδιο τον διάβολο δεν τόλμησε να υπερβεί τα όριά του αλλά άφησε τον Θεό να τον επιτιμήσει (1:9). Παρόλα τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζαν δεν έπρεπε να προστρέξουν στην εύκολη λύση της απόρριψης «μην τυχόν μιανθούν». Η προσοχή ενάντια στη μίανση δίδεται μέσα στην επίπονη διαδικασία της φροντίδας και του ελέους, όχι στην απομόνωση από τους «διαφορετικούς», αλλά ούτε και στην επιπόλαιη ταύτιση μαζί τους («οὓς δὲ ἐλεᾶτε ἐν φόβῳ μισοῦντες καὶ τὸν ἀπὸ τῆς σαρκὸς ἐσπιλωμένον χιτῶνα» [1:23]). Η πρώτη και η τελευταία λέξη του Ιούδα προς τους αδελφούς του είναι «έλεος» (1:2, 23), . . . αδιάκριτο έλεος ακόμα και στους “διακρινόμενους” ανάμεσά μας. . . .
[1] Ο Πάπυρος 72, ο αρχαιότερος μάρτυρας του εδαφίου μας, λέει το εξής: «ους μεν εκ πυρος αρπασατε, διακρινομενους δε ελεειτε εν φοβω». Το ίδιο κείμενο χρησιμοποιεί και ο Κλήμης Αλεξανδρείας. Βλ. Richard J. Bauckham, Jude, 2 Peter (WBC 50; Waco, Texas: Word Book Publisher, 1983), 108-9.
4Torah 