Το Άσμα Ασμάτων αποτελεί ένα ριζοσπαστικό βιβλίο στον κανόνα της Βίβλου και ο λόγος δεν είναι ότι είναι το μόνο ερωτικό ποίημα που κατάφερε να «τρυπώσει» στις ιερές Γραφές.
Είναι αλήθεια ότι μέσα στην ιστορία αυτό το βιβλίο έκανε αρκετούς να νιώθουν άβολα με το είδος και το περιεχόμενό του, τόσο Χριστιανούς όσο και Ιουδαίους. Ένα παράδειγμα ήταν ο Θεόδωρος Μοψουεστίας τον 5ο αιώνα μ.Χ. ο οποίος θεωρούσε ότι αυτό το βιβλίο έπρεπε να αφαιρεθεί από τον κανόνα λόγω του έντονου ερωτικού περιεχομένου του, μια θέση που η εκκλησία φυσικά καταδίκασε.
Το βιβλίο στην ιστορία του ερμηνευόταν κυρίως αλληγορικά. Οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ότι περιγράφει την ιστορία του Γιαχβέ και του λαού Ισραήλ απεικονισμένη ως ιστορία αγάπης. Τρανό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης φαίνεται στην αραμαϊκή μετάφραση (ταργκούμ) του 7ου ή 8ου αιώνα, όπου το Άσμα ερμηνεύεται ιστορικά ως η πορεία του Ισραήλ από την Αίγυπτο μέχρι την έλευση του Μεσσία.
Η χριστιανική ερμηνευτική θεώρησε το Άσμα ως απεικόνιση της σχέσης Χριστού και εκκλησίας, Χριστού και ψυχής ή ακόμα Χριστού και παρθένου Μαρίας. Η θεολόγος Θηρεσία της Αβίλα του 16ου αιώνα το ερμήνευσε ως την σχέση της ανθρώπινης ψυχής σε μυστική ένωση με τον Θεό. Ακόμα και ο Καλβίνος και ο Λούθηρος διάβαζαν αλληγορικά το συγκεκριμένο βιβλίο, πιθανότατα γιατί το ποιητικό του είδος ενθαρρύνει μια τέτοια προσέγγιση (ας μην ξεχνάμε όμως ότι υπήρχαν διάφορα είδη αλληγορίας και τυπολογίας). Δεν θα μπούμε σε λεπτομέρειες για την ιστορία της πρόσληψης του κειμένου. Κάτι τέτοιο θα ήταν ατελείωτο.
Μετά τις ανακαλύψεις τον 19ο αιώνα αρχαίων ερωτικών ποιημάτων στην Εγγύς Ανατολή, οι μελετητές πρόσεξαν ότι υπήρχαν εξαιρετικές ομοιότητες με την ερωτική ποίηση της Αιγύπτου, της Ουγκαρίτ, της Ασσυρίας και έτσι απομακρύνθηκαν από την αλληγορική ερμηνεία και επιδίωξαν να ερμηνεύσουν το βιβλίο δίνοντας μεγαλύτερη προσοχή στο ιστορικό του πλαίσιο και στις προθέσεις του συγγραφέα.
Το γεγονός ότι το Άσμα Ασμάτων είναι μέρος της σοφιολογιάς του Ισραήλ (δηλ. στην κατηγορία των Παροιμιών, του Εκκλησιαστή και του Ιώβ) και αποδίδεται στον Σολομώντα υπονοεί ότι η λειτουργία του ήταν διδακτική. Πράγματι, το μόνο άλλο κομμάτι στην Παλαιά Διαθήκη όπου υπάρχει διδασκαλία επάνω στο θέμα των ερωτικών σχέσεων με τον ίδιο θετικό τρόπο όπως παρουσιάζεται ο έρωτας στο Άσμα είναι οι Παροιμίες 5:15-19:
Απ’ τη δική σου στέρνα πίνε το νερό, πίνε νερό που αναβρύζει απ’ το πηγάδι σου. 16 Γιατί να χύνονται έξω οι πηγές σου και τα ρυάκια των νερών σου στις πλατείες; 17 Μόνο δικά σου ας είναι· με τους ξένους μην τα μοιράζεσαι. 18 Συνέχισε να χαίρεσαι με τη γυναίκα που παντρεύτηκες στα νιάτα σου· ευλογημένη να ΄ναι και ν’ αποκτήσει πολλά παιδιά. 19 Να ΄ναι για σένα σαν ελάφι αγαπητό, ζαρκάδι τρισχαριτωμένο. Ας σε ποτίζουν πάντοτε οι μαστοί της, με την αγάπη της να ευφραίνεσαι. (TGV)
Αυτή η θετική εικόνα της σεξουαλικότητας στο γάμο βρίσκεται σε απόλυτη συνάφεια με το περιεχόμενο του Άσματος. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το Άσμα αναπτύσσει το πιο πάνω χωρίο των Παροιμιών. Επίσης, εάν η κυριολεκτική ερμηνεία ήταν αποδεκτή για το συγκεκριμένο χωρίο των Παροιμιών τότε δεν υπάρχει λόγος για κάποιον να νιώσει άβολα μ’ αυτές τις σεξουαλικές προτροπές, ούτε με την κατανόηση του Άσματος ως ερωτική ποίηση για έναν άντρα και μια γυναίκα. Κατ’ ακρίβεια, αυτή η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ήταν απαραίτητη στον Ισραήλ και εδώ φτάνουμε στο σημείο στο οποίο ξεκίνησα: γιατί είναι ριζοσπαστικό το Βιβλίο;
Είναι ριζοσπαστικό γιατί επιδιώκει να αναδημιουργήσει τον χαμένο κήπο της Εδέμ. Η σχέση άντρα και γυναίκας, όπως παρουσιάζεται στο Άσμα, αποτελεί πολεμική ενάντια στην κατάρα της πτώσης και στη διάσπαση των σχέσεων. Σ’ ένα κόσμο όπου ο γάμος ήταν στην πλειοψηφία του καθορισμένος από τους πατριάρχες, που χρησίμευε κυρίως για την αναπαραγωγή, που δεν ήταν πάντα μονογαμικός και που η γυναίκα δεν είχε λόγο σ’ αυτόν, εισβάλλει ένα ποίημα όπου τον κύριο λόγο τον έχει η γυναίκα (τα περισσότερα λόγια είναι δικά της), όπου κυριαρχεί ο αμοιβαίος έρωτας (ίσως παρά τις οικογενειακές αντιδράσεις που εκδηλώνονται μέσα στο ποίημα), όπου η σχέση είναι αποκλειστική και η σεξουαλική επιθυμία αποκαθίσταται σε μια προ-πτωτική θέση. Το ζευγάρι φτάνει στο shalom του Θεού (στην απόλυτη οικειότητα δύο υπάρξεων), στη Γένεση 2:24 όπου οι δύο ήταν ένα («…καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν»).
Αυτό φαίνεται και στο 7:10 όπου η γυναίκα λέει «Εγώ είμαι του αγαπητού μου και η επιθυμία του είναι για μένα». Η εβραϊκή λέξη πίσω από την «επιθυμία» είναι η λέξη τεσουκά. Αυτή η λέξη υπάρχει μόνο άλλες δύο φορές στη Βίβλο, στη Γεν 3:16 και 4:7. Αυτή ήταν η λέξη που αποτελούσε το κύριο στοιχείο της κατάρας της γυναίκας μετά την πτώση: «και για τον άνδρα σου θα είναι η επιθυμία σου (τεσουκά), αλλά αυτός θα σ’ εξουσιάζει». Με τη χρήση της σπάνιας αυτής λέξης, ο αναγνώστης ακούει την ηχώ του γνωστού χωρίου της Γένεσης και συνειδητοποιεί ότι στο Άσμα η κατάρα μετατρέπεται σε ευλογία. Η επιθυμία είναι απόλαυση και όχι κρίση. Η επιθυμία δεν είναι μονόπλευρη αλλά αμοιβαία, η μάλλον αντιστρέφεται! Ο άντρας επιθυμεί την αγαπημένη του τώρα.
Το Τραγούδι των Τραγουδιών θεραπεύει, ξαναφτιάχνει τον παράδεισο, επιδιώκει το ιδανικό της αγάπης σε ένα κόσμο πτώσης και διάσπασης. Γι αυτό είναι ριζοσπαστικό.
Στη σύγχρονη κοινωνία η σεξουαλικότητα έχει αφαιρεθεί από το πλαίσιο της οικειότητας του ζευγαριού και γενικά κατήντησε να είναι ένα καταναλωτικό προϊόν ανάμεσα σε άλλα. Ωστόσο η παρουσία ιστοριών αποκλειστικής αγάπης, οικειότητας, μακρόχρονης σχέσης που υπερβαίνει τα κοινωνικά εμπόδια παραμένει νοσταλγία του χαμένου παράδεισου σε πολλούς. Μου κάνει εντύπωση πως η αγαπημένη ταινία πολλών κοριτσιών είναι το Notebook (Το Ημερολόγιο, 2004), μια ταινία νοσταλγίας της απόλυτης οικειότητας μέχρι τα γηρατειά, μέχρι θανάτου.
Οι εκκλησιαστικοί πατέρες που ερμήνευαν αλληγορικά δεν απέκλειαν την κυριολεκτική ερμηνεία, αλλά έκαναν συνήθως πρώτα κυριολεκτική ερμηνεία, και ύστερα έχτιζαν στη βάση της κυριολεκτικής την αλληγορική. Αν επιστρέψουμε τώρα κι εμείς στην αλληγορική ερμηνεία και δούμε στο 7:10 την εκκλησία να μιλά για τον Χριστό, τότε η εκκλησία λέει ότι ο Χριστός την επιθυμεί, άρα ο ίδιος ο Χριστός είναι το νέο πρότυπο νυμφίου, αυτό που τονίζει την αγάπη μέχρι τέλους, μέχρι σταυρού, μέχρι θανάτου. Αυτός ο Αδάμ, λοιπόν, ξαναφτιάχνει τον παράδεισο γιατί η επιθυμία του (τεσουκά) ήταν και είναι για την αγαπημένη του, η επιθυμία που αντιστρέφει την κατάρα.
4Torah 