Πολύ σκληρά είναι τα λόγια που διαβάζουμε στην Αποκάλυψη 2:9 και 3:9 για μια ομάδα ανθρώπων που ονομάζεται «συναγωγή του Σατανά». Η ταυτότητα αυτής της «συναγωγής» δεν φαίνεται τόσο ξεκάθαρη και μπορεί να μας οδηγήσει στην παγίδα να ταυτίσουμε αυτή την ομάδα με ανθρώπους, εκκλησίες, δόγματα ή ακόμα και εθνικότητες που αυθαίρετα αποφασίζουμε ότι ίσως ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Επιβάλλεται, λοιπόν, να εξετάσουμε σε τι αναφέρεται αυτός ο χαρακτηρισμός με προσοχή για να αποφύγουμε λανθασμένα συμπεράσματα και εσφαλμένες εφαρμογές του χωρίου.
Στην πρώτη περίπτωση η ομάδα φαίνεται εχθρική προς την εκκλησία της Σμύρνης και στη δεύτερη περίπτωση προς την εκκλησία της Φιλαδέλφειας. Ας δούμε την πρώτη περίπτωση:
«οἶδά σου τὴν θλῖψιν καὶ τὴν πτωχείαν, ἀλλὰ πλούσιος εἶ, καὶ τὴν βλασφημίαν ἐκ τῶν λεγόντων Ἰουδαίους εἶναι ἑαυτοὺς καὶ οὐκ εἰσὶν ἀλλὰ συναγωγὴ τοῦ σατανᾶ».
Το χωρίο μιλάει για κάποιου είδους οικονομική καταπίεση η οποία προκαλείται από τη βλασφημία (άλλως συκοφαντία) κάποιων Ιουδαίων. Παρ’ όλη την οικονομική τους δυσφορία, η πίστη των Χριστιανών λογίζεται ως πλούτος. Σε τι μπορεί να αναφέρεται αυτό το χωρίο;
Εξ’ όσων γνωρίζουμε, αρχικά ο Χριστιανισμός ήταν ανεκτός στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία γιατί βρισκόταν ακόμα κάτω από την ομπρέλα του Ιουδαϊσμού. Με τους διωγμούς του Νέρωνα όμως, ο Χριστιανισμός άρχισε να γίνεται όλο και πιο ύποπτος εφόσον δεν επιτρέπονταν καινούργιες θρησκείες στην αυτοκρατορία. Αυτή την περίοδο, ομάδες Ιουδαίων, οι οποίες τα είχαν καλά με τη Ρώμη, δεν δίσταζαν να πληροφορούν την αυτοκρατορία ότι οι Χριστιανοί δεν αποτελούσαν ιουδαϊκή σέκτα αλλά μια ξεχωριστή θρησκεία. Πιθανοί λόγοι αυτών των ενεργειών πρέπει να ήταν η προσχώρηση αρκετών Ιουδαίων στον Χριστιανισμό, ή το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ότι οι Χριστιανοί διαστρέβλωναν τις Γραφές και πρόσφεραν μια πολύ «εύκολη» οδό σωτηρίας. Ο Ιουστίνος αναφέρει συναγωγές που καταριούνταν τους Χριστιανούς στις συνάξεις τους (Ιουστίνος, Διάλογος, 16, 47, 96). Οι Ιουδαίοι λοιπόν δεν δίσταζαν να συνεργαστούν με Ρωμαίους για τη δίωξη και φυλάκιση των Χριστιανών, όπως φαίνεται και στο αμέσως επόμενο εδάφιο 10 (βλ. επίσης Πραξ 13:45, 50, 14:2-7, 19, 17:5-9, Α΄ Θεσ 2:14-16, Μαρτύριον Αγίου Πολυκάρπου 12:1-2, 13:1 [«Ταῦτα οὖν μετὰ τοσούτου τάχους ἐγένετο θάττον ἢ ἐλέγετο τῶν ὄχλων παραχρῆμα συναγόντων ἔκ τε τῶν ἐργαστηρίων καὶ βαλανείων ξύλα καὶ φρύγανα μάλιστα Ἰουδαίων προθύμως ὡς ἔθος αὐτοῖς εἰς ταῦτα ὑπουργούντων»], κ.α.).
Οι κατηγορίες θα ήταν ότι οι Χριστιανοί διατάρασσαν την ειρήνη, δεν ήταν ιουδαϊκή σέκτα και αρνούνταν να αναγνωρίσουν τον Καίσαρα ως Κύριο. Αυτές οι εχθρότητες είχαν ήδη ξεκινήσει από νωρίς και έχουμε στις Πράξεις παραδείγματα:
. . . Ἐπειδὴ εὕρομεν τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ὅτι εἶναι φθοροποιὸς καὶ διεγείρει στάσιν μεταξὺ ὅλων τῶν κατὰ τὴν οἰκουμένην Ἰουδαίων, καὶ εἶναι πρωτοστάτης τῆς αἰρέσεως τῶν Ναζωραίων, 6 ὅστις καὶ τὸν ναὸν ἐδοκίμασε νὰ βεβηλώσῃ, τὸν ὁποῖον καὶ ἐκρατήσαμεν καὶ κατὰ τὸν ἡμέτερον νόμον ἠθελήσαμεν νὰ κρίνωμεν. 7 Ἐλθὼν ὅμως Λυσίας ὁ χιλίαρχος ἀπέσπασεν αὐτὸν μετὰ πολλῆς βίας ἐκ τῶν χειρῶν ἡμῶν, 8 προστάξας τοὺς κατηγόρους αὐτοῦ νὰ ἔλθωσιν ἐνώπιόν σου· παρὰ τοῦ ὁποίου θέλεις δυνηθῆ ἐξετάσας αὐτὸς νὰ μάθῃς περὶ πάντων τούτων, περὶ τῶν ὁποίων ἡμεῖς κατηγοροῦμεν αὐτόν. 9 Συνωμολόγησαν δὲ καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, λέγοντες ὅτι ταῦτα οὕτως ἔχουσι. (Πραξ 24:5-9)
Οι διωγμοί των Χριστιανών αυξάνονταν με το πέρασμα του χρόνου, και ειδικά κάτω από την ηγεσία του Δομιτιανού (81-96 μ.Χ.). Στην Αποκάλυψη 2:9, λοιπόν, φανερώνεται ποιος είναι ο πραγματικός Ιουδαίος. Αυτοί οι Ιουδαίοι που συνεργάζονταν με τη Ρώμη δεν μπορεί να ήταν αυθεντικοί Ιουδαίοι, πραγματικός λαός Θεού, εφόσον απέρριψαν τον Μεσσία κι εδίωκαν τους δικούς του. Όχι μόνο δεν ήταν συναγωγή αληθινών Ιουδαίων αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ήταν «συναγωγή του Σατανά», του κατήγορου. Συνεπώς, εδώ παρουσιάζεται η χριστιανική εκκλησία ως ο πραγματικός λαός του Θεού, ο πραγματικός Ισραήλ.
Στο 3:9 λέει ότι η συναγωγή του Σατανά θα έρθει να προσκυνήσει στα πόδια της εκκλησίας. Αυτό σημαίνει ότι οι προφητείες του Ησαΐα (45:14, 49:23, 60:14) ότι τα έθνη θα προσκυνούσαν το λαό του Θεού, τον Ισραήλ, εκπληρώνονται στην εκκλησία. Αυτοί που συκοφαντούν τους Χριστιανούς και τους ρίχνουν στο στόμα των Ρωμαίων, αν και «εθνικοί» Ιουδαίοι, παίρνουν το ρόλο των «εθνών», και οι Χριστιανοί παίρνουν τον ρόλο του Ισραήλ στου οποίου τα πόδια αυτά τα «έθνη» για τα οποία ο Ησαΐας προφητεύει θα προσκυνήσουν. Οι ρόλοι αντιστρέφονται!
Θα μπορούσε κανείς να παρεξηγήσει το κείμενο ως αντισημιτικό αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει και μια τέτοια κατανόηση θα ήταν τελείως αναχρονιστική εφόσον το πλήθος των εκκλησιών είναι εθνικά σύμμικτο και συμπεριλαμβάνει και Ιουδαίους.
Ο κατήγορος, λοιπόν, ο Σατανάς και οι ακόλουθοί του λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που οι κατήγοροι του Δανιήλ και των τριών ανδρών ενήργησαν για να τους «καταδώσουν» στη Βαβυλώνα (Δανιήλ 3). Η φυλάκιση και η κατάσχεση περιουσίας πρέπει να αποτελούσε μέρος αυτού του διωγμού των πρώτων Χριστιανών (Εβρ 10:34).
Εδώ πρέπει να πούμε ότι η Αποκάλυψη 2:9 και 3:9 δεν είναι η πρώτη περίπτωση που κάποια ομάδα ονομάζει μιαν άλλη «συναγωγή του Σατανά». Η κοινότητα του Κουμράν ονόμαζε τους Ιουδαίους που αποστάτησαν «σύναξη του Βελίαλ» σε αντίθεση με τους πραγματικούς Ιουδαίους της κουμρανικής κοινότητας που έμειναν καθαροί και ασυμβίβαστοι.
Στην Αποκάλυψη, όμως, η κατηγορία «σύναξη του Σατανά» δεν είναι χαρακτηρισμός μιας χριστιανικής κοινότητας για κάποιαν άλλη χριστιανική κοινότητα. Αναφέρεται στους Ιουδαίους διώκτες των Χριστιανών, όπως λέει και ο Ιγνάτιος στην Επιστολή προς Φιλαδέλφειαν 6:1 και φανερώνει πως κάποια μορφή αυτού του διωγμού συνεχίστηκε και στον 2ο αιώνα. Η χρήση, λοιπόν, αυτού του χαρακτηρισμού ενάντια σε χριστιανικές ομάδες ή δόγματα δεν ευσταθεί και αποτελεί παρερμηνεία των προθέσεων του συγγραφέα της Αποκάλυψης.
4Torah 